ایران به عنوان یکی از کشورهایی که دارای منابع عظیم نفت و گاز است، پیش از این به فکر تولید و برداشت از منابع خود بود، اما اکنون که این ذخایر به نیمه‌ عمر خود رسیده‌ لزوم تغییر رویکرد از تولید و توسعه به بهینه‌سازی را احساس می‌ کند.

در حال‌حاضر بیش از ۷۰‌درصد انرژی کشور به وسیله گاز تامین می‌شود و در این بین بخش نیروگاهی با ۳۲‌درصد، صنعت ۳۰‌درصد و خانگی و تجاری با ۲۹‌درصد بیشترین سهم از مصرف را دارا هستند. همچنین طبق آمار ناترازی گاز که پارسال ۲۵۰ میلیون متر مکعب در روز بود امسال به ۳۰۰ میلیون متر مکعب در روز می‌رسد و تا پایان ۱۴۱۰ به ۵۰۰ تا ۵۵۰ میلیون متر مکعب در روز خواهد رسید. این ناترازی گاز که اوج بحران آن را در زمستان سال گذشته شاهد بودیم، سبب شد که نگاه دولت‌ به حوزه‌ی انرژی متفاوت شود.

آن طور که تخمین زده می شود، سالیانه ۸۰ میلیارد دلار معادل ۱.۹ هزار تریلیون تومان پول کشور (ارز نیمایی) برای تأمین یارانه سوخت هزینه می‌شود که این به معنای گنجی به وزن یک‌هزار و ۶۵۰ تن طلای خالص است، از این رو وزارت نفت همواره تلاش کرده با توسعه و حمایت همه‌جانبه از پروژه‌های بهینه‌سازی از سوخته شدن این ثروت ملی جلوگیری کند. یک سری اقدام مهم در سال جاری انجام پذیرفته شده است که می‌توان به صورت موردی به آن‌ها اشاره کرد.

اولین بحث، استفاده از توان داخل در توسعه ظرفیت تولید داخل از قبیل بهبود وضعیت برداشت گاز از میادین موجود و توسعه میادین گازی مشترک جدید نظیر فاز 11 پارس جنوبی بوده است که طی دو سال اخیر، میزان تولید کلی گاز کشور را حدود 60 میلیون مترمکعب افزایش داده است.

دومین بحث افزایش ظرفیت ذخیره‌سازی گاز بوده است که پارامتر بسیار مهم و شاید میتوان گفت مهم ترین راهکار برای رفع ناترازی مقطعی گاز است؛ در این قسمت دو محور اساسی در دستور کار دولت قرار گرفته است که به شرح زیر است:

الف: افزایش ظرفیت ذخیره سازی گاز توسط دولت برای نیروگاه ها و بخش خانگی بوده است که طرح های مهمی کلید خورده است.

ب: بحث اعطای مشوق و زیرساخت به صنایع جهت ایجاد مخازن ذخیره سازی گاز بوده است که با وجود مشوق های خوب اعطا شده، بسیاری از صنایع به این سمت حرکت نکردند و مقصر اصلی توقف تولید زمستان سال جاری خود این صنایع هستند که هیچ قدمی برای سرمایه گذاری در جهت ایجاد مخازن ذخیره سازی گاز برنداشتند. به نحوی که متاسفانه عملکرد اجرایی صنایع در این بخش نزدیک به صفر بوده است و صنایع در زمینه سرمایه گذاری در ایجاد مخازن ذخیره سازی گاز شکست خورند. خسارت این اقدام صنایع در یک دوره سه ماهه اوج مصرف بیش از ۱۲ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود؛ این بدان معناست که با عدم ایجاد مخازن ذخیره سازی گاز توسط صنایع، ضربه ای ۱۲ میلیارد دلاری به کشور وارد شده است.

سومین پارامتر در بحث افزایش عرضه نیز توسعه جایگاه ایران به عنوان هاب گازی منطقه است که سوآپ گاز از روسیه و ترکمنستان و همچنین واردات رسمی گاز بعد از هفت سال دعوای زنگنه با ترکمنستان از کشور ترکمنستان از مهم ترین اقدامات در زمینه به کارگیری سیاست گازی منطقه ای در جهت رفع ناترازی گاز بوده است.

چهارمین و شاید مهم ترین پارامتر در بحث توسعه ظرفیت گازی کشور، بحث شکستن انحصار توسعه میادین نفت و گاز و تسهیل صدور پروانه واگذاری میادین مشترک گازی کشور به بخش خصوصی در قالب ماده 15 قانون برنامه هفتم توسعه بوده است که زمینه را برای حضور بخش غیردولتی و خصوصی کشور در توسعه میادین مشترک گازی فراهم خواهد کرد و بدون یک ریال بودجه دولتی و منابع بخش غیردولتی و بخش خصوصی و همچنین اصلاح رابطه مالی بین حاکمیت و توسعه دهنده میدان در جهت افزایش جذابیت سرمایه گذاری در این زمینه، بستر رشد تولید کشور از این محل فراهم خواهد شد. این اقدام علاوه بر بهبود برداشت نفت و گاز کشور و افزایش رقابت پذیری در این زمینه و ورود فناوری های نوین، موجب حل ناترازی گازی در زمستان و توسعه بازارهای صادراتی در فصول گرم سال خواهد شد که هم رشد اقتصادی و رشد درآمدهای ارزی را به همراه خواهد داشت.

در حالی که اقدامات دولت در این موارد پیگیری می شود، با این حال ذخیره سازی گاز را می‌توان بهترین گزینه برای جبران ناترازی گاز و کاهش آلودگی هوا در زمستان دانست از یک سو دی اکسید کربن کاهش پیدا می‌کند و از سوی دیگر صنایع و نیروگاه‌ها با قطعی خوراک دست و پنجه نرم نمی‌کنند. شاید برای همین است که چندی پیش وزارت نفت «شیوه‌نامه جذب سرمایه‌گذار به منظور افزایش پایداری تأمین گاز طبیعی» را به صنایع ابلاغ کرده است. در این شیوه نامه اولویت با مشترکان عمده و نیروگاه‌ها، صنایع می‌توانند با نصب تجهیزات لازم، گاز ذخیره کنند، که اکنون مشخص شده صنایع به علت قیمت بالای ذخیره سازی گاز زیر بار این موضوع نرفته اند. 

این در حالی است که ذخیره سازی گاز برای صنایع مزایای بسیاری دارد. متوسط ذخیره سازی گاز در دنیا حدوداً ۱۰ درصد است و ذخیره سازی گاز کشورهای توسعه یافته و مصرف کننده گاز مثل کشورهای اروپایی و یا کشورهای تولید کننده گاز مثل کانادا و قطر بالای ۲۰ درصد از مصرف سالانه است و ما جزو معدود کشورهای دارای ذخایر گازی در دنیا هستیم که ذخایر ذخیره سازی گاز در کشورمان خیلی محدود است.

اولین مزیت ذخیره سازی گاز برای صنایع ثبات هزینه انرژی است؛ فصول سرد اغلب شاهد افزایش هزینه های انرژی به دلیل افزایش تقاضا برای گرمایش هستند. سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های ذخیره‌سازی گاز، صنایع را قادر می‌سازد تا از اتکای صرف به دسترسی به زمان واقعی گاز اجتناب کنند و به آنها در مدیریت و تثبیت هزینه‌های انرژی کمک کند. با ذخیره‌سازی گاز در دوره‌های کم تقاضا، صنایع می‌توانند از خرید گاز با قیمت‌های اوج خودداری کنند و در نتیجه باعث صرفه‌جویی قابل توجهی در هزینه‌ها می‌شود.

دومین مزیت نیز بحث راندمان عملیاتی تولیدات صنعتی است. تامین گاز قابل اطمینان و مداوم برای حفظ راندمان عملیاتی ضروری است. صنایعی که به زیرساخت‌های ذخیره‌سازی گاز دسترسی دارند، می‌توانند به طور یکپارچه به تولید خود حتی در زمان قطع گاز ادامه دهند. این امر زنجیره تامین بدون وقفه، تحویل به موقع کالا و رضایت مشتری را تضمین می کند. توانایی عملکرد مداوم بهره وری را افزایش می دهد، زمان خرابی را کاهش می دهد و سودآوری را افزایش می دهد.

سومین مزیت نیز بحث امنیت انرژی است که با ذخیره سازی گاز افزایش خواهد یافت؛ زیرساخت های ذخیره سازی گاز به صنایع یک بافر در برابر اختلالات و عدم تعادل عرضه می کند. با حفظ ذخایر استراتژیک، صنایع می توانند نوسانات عرضه و تقاضای گاز را جبران کنند. این امر امنیت انرژی را افزایش می‌دهد و خطر توقف تولید را در دوره‌های پر تقاضا یا اختلالات عرضه به حداقل می‌رساند. صنایع با زیرساخت های ذخیره سازی گاز قوی می توانند به تعهدات خود در قبال مشتریان عمل کنند و مزیت رقابتی خود را حفظ کنند.

در همین راستا در ابتدای سال جاری، به تمامی صنایع دارای کمبود گازی در فصل زمستان اطلاع داده شد که در صورت سرمایه‌گذاری در جهت ایجاد مخازن ذخیره‌سازی گاز مشوق‌های متنوعی نیز اعطا می شود. از جمله اینکه صنایع و سرمایه‌گذارهای ذخیره کننده می‌توانند علاوه بر تامین مصرف خود، مازاد آن را با قیمت مناسب جهت صادرات به شرکت ملی گاز بفروشند. با این حال صاحبان صنایع که خود را «مرغ عزا و عروسی» می خوانند و معتقدند دولت دیواری کوتاه تر از آنها نیافته و  از سرمایه گذاری برای ذخیره سازی گاز و اقدامات پیشگیرانه برای قطع گاز خطوط تولید خود طفره می روند.

 حالا باید دید با چنین رویه‌ای در سالهای آینده شاهد جدال صنایع و وزارت نفت برای کاهش یا متوقف شدن خطوط تولید در شهرک های صنعتی خواهیم بود یا آنکه صنایع برای جلوگیری از قطعی گاز در ماه‌های سرد سال تن به ذخیره سازی گاز می‌دهد.